Bir dakika durup düşünelim: Sahip olduğumuz en eski obje kaç yaşında?! Belki bir aile yadigarı, belki de içinde yaşamakta olduğunuz ev, toprak altından çıkmış bir çanak veya deniz kenarında bulunmuş bir fosil... Bu obje ne olursa olsun zaman içinde çürüyebilir ve bozulup, yok olabilir.
Düşündüğünüz obje; sizce, sizin ömrünüzden daha uzun süre hayatta kalabilecek mi?!
Belki onu kendi çocuğunuza veya bir akrabanıza miras bırakacaksınız, hatta belki de bir müzeye bağışlayacaksınız.
Zamanı kendi hayatımızla orantılı düşünürsek; çoğumuz için 50 yıl uzun bir zaman dilimi gibi gözükebilir çünkü bu bizim hayatımızın yarısından daha uzun bir süreçtir ama bozulmaya sebep olan etkenler hem çok çeşitli olup hem de sadece zamanla sınırlı değildir.
Fiziksel tarihimizi koruma – geçmişten gelen nesnelerin varlığını gelecekte de sürdürebilmesi disiplini – bilincinin gelişmesi için; bu nesnelerin neden bozulduğunu ve çürüdüğünü anlamamız çok önemlidir. Eğer bozulma ve çürümenin süreçlerini anlamaya başlarsak; o zaman nasıl ve niye daha uzun süre varlıklarını sürdürdüklerini de anlayabilir; en önemlisi bu konuda neler yapabileceğimizi kavrayabiliriz.
Nesneler zamanın tahrip edici etkilerinden birçok farklı nedenden dolayı kurtulabilir. Örneğin, Leonardo de Vinci’nin yapıtları gibi değerleri kuşaklar boyunca bilinerek koruma altında olabilirler veya sadece tarihi bir hata belki de sadece şans ile bilinçsizce toprak altında kalarak korunmuş da olabilirler.
Neden bazı şeyler hayatına devam edebilirken diğerleri çürüyüp gidiyor?! Bu soru aslında çok da karmaşık bir soru değil. Bildiğimiz bir gerçek; her şeyin bir yaşama süresi olduğudur. Buna fizik kurallarında entropi - herhangi bir sistemin evrenle birlikte düzensizlik ve tesirsizliğe olan eğilimi - termodinamik - diyoruz. En basit anlatımıyla; her şeyin zaman içinde çürüyecek ve bileşenlerindeki “ham” madde haline dönecek olması kuralıdır.
Çürüme hızı için geçerli çok çeşitli etkenlerden en önemli olanları; nesnenin yapımında kullanılan malzeme bileşenleri, malzemenin nasıl kullanıldığı, saklandığı ve nesneye toplum tarafından verilen değerdir…
Genel olarak bakıldığında; tarihsel süreçte, hayvanlardan ve bitkilerden elde edilen organik nesneler (örn: tekstil ürünleri) organik olmayanlara (taş ve metal gibi) göre çok daha hızlı çürümektedir. Bunun sonucu olarak, antik çağlardan günümüze taş ve metal objelere göre çok daha az sayıda tekstil ürünü kalabilmiştir.
Anıtlarda bozulmaya sebep olan iç nedenler dışında dış nedenlerde etkilidir. Örneğin, Mısır piramitleri 3000 yıldan uzun bir süredir hayatta kalmayı başarmıştır. Bu zaman diliminin uzun bir sürecince, kısmi de olsa kum içerisinde gömülmüş vaziyette muhafaza edilmişlerdir. Günümüzde, 100 yıldır, bu uzun sürecin sonunda hayatta kalmayı başarmış olan piramitler turizmin de etkisi ile normalin üzerinde bir çevre kirliliği ve benzeri dış etkenlere maruz kaldıklarından dolayı hızla bozulmaktadırlar.
Bozulma ve çürümeye sebep olan esas etkenler:
İç Nedenler:
· Kullanılan malzeme ve teknik
Dış Nedenler:
· Doğal etkenler / Çevresel Faktörler: böcek, ısı, nem, ışık, kirlenme (örn: hava kirliliği)
· Doğal afetler: deprem, heyelan, sel vb.
· İnsani faktörler: Vandalizm, savaş, terk, turizm, trafik, vb.
· Direkt fiziksel güçler: giyilme, aşınma, yırtılma, vb.
· Yangın
· Radyasyon (örn:mor ötesi ve kızıl ötesi ışıklar)
· Gözetim ihmalleri (obje sahipleri veya hizmetlileri tarafından yapılan dikkatsizlikler ve bakım ihmalleri)
Bozulmaya sebep olan etkenleri ortadan kaldırabilir veya sınırlandırabilirsek korumak istediğimiz kültürel varlıkların ömrünü uzatabiliriz.
